Tamay Aydil
Orhan Veli Kanık, “1940 Kuşağı” olarak isimlendirilen şairler topluluğunun başında gelen bir isimdir. Bir de 1940 toplumcu nesli var. Onlar, 1940'lı yıllarda çok siyasal baskı gördüler, çok acılar çektiler, sürgünlere gönderildiler. Rıfat Ilgaz, Ömer Faruk Toprak, A. Kadir, Hasan izzettin Dinamo bunların başında geliyor. Şiir anlayışları Nazım Hikmet'in başlattığı toplumcu gerçekçiliğin izinde olmuştur. Orhan Veli Kanık'ın hayatı mahrumluklar içinde geçti. Ankara'da Ulusal Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak çeviri ofisindeki vazifesinden ayrılmak zorunda kaldı, ufak memuriyetlerde bulundu. Bu ortada “Yaprak” isimli iki sayfalık bir mecmua çıkarmaya başladı.
ESPRİLİ BİR LİSAN
Orhan Veli Kanık'ın şiir anlayışı ise daha çok esprili bir lisanla yazılmış insancıl şiirler olarak tanımlanabilir. Şiirlere yaşama sevinci hükümrandır. Ayrıyeten imgelere, benzetmelere kapalı bir şiirdir. Bu husustaki görüşlerini “Garip” isimli kitabının önsözünde açıklamıştır. Orhan Veli şiirde “şairane”liğe karşı çıkarken, kimi şairlerin “manzumecilik”e düştüğünü vurgulamış ve eleştirmiştir. Cemal Süreya'nın tabiriyle “şiire kasket giydiren” birinci şairimizdir. Onun şiirlerine gündelik hayatın kokusu sinmiştir. “Yazık oldu Süleyman Efendiye” dizesiyle geniş okur kısımlarına seslenmiş, “rakı şişesine balık olsam” dizesiyle ise Ahmet Haşim'im meşhur “göllerde bu dem kamış olsam” dizesini iğnelemekten geri kalmamıştır. Şiire “nasır” sözcüğünü almaktan çekinmeyerek bunu halka yaklaşmak olarak değerlendirmiştir.
Orhan Veli Kanık'ın birinci şiirleri 1930'ların sonuna gerçek Yaşar Nabi Nayır idaresindeki Varlık Mecmuası'nda çıkmaya başladı. Mecmua birebir sayfalarda Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat'ın da şiirlerine yer veriyordu. Bu şiirlerde ince alay, çocuksu bir naiflik göze çarpar.
ÖLÜMSÜZ DİZELER
Orhan Veli bu usul şiirlerini daima sürdürdü. Fakat Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat şiir anlayışlarını daha yenilikçi bir istikamete gerçek geliştirdiler. Örneğin Melih Cevdet Anday ömrünü son yıllarında “Yağmurun Altında” isimli uzun bir şiirle Türk edebiyatına ölümsüz dizeler kazandırdı. Oktay Rifat da insancıl, toplumcu çizgisini yitirmeden hoş yapıtlara (örneğin “Telefon” şiiri) imza attı. Genç yaşta hayata veda eden Orhan Veli ise İstanbul'dan kalabalıkların içinden bize enteresan hayat kesitleri sundu. “Kapalı Çarşı”, “İstanbul'u Dinliyorum” bunların en çarpıcı örnekleridir.
HALKLA BÜTÜNLEŞTİ
Remzi Kitabevi'nin yayınladığı bu basımda şairin çıkardığı Garip, Vazgeçemediğim, Destan Üzere, Yenisi ve Karşı isimli kitaplardaki tüm şiirlerle kitaplarına girmemiş ve vefatından sonra mecmualarda yer alan şiirlerden geniş bir seçme yer almaktadır. Ayrıyeten bu basımda Burcu Cengiz'in özgün portre çizimleri de kitaba renk katmaktadır. Onun şiirleri birçok defa bestelenmiş, lisandan lisana dolaşmıştır. Denebilir ki Orhan Veli halkla bütünleşmiş, şiir okurlarının sayısını genişletmiş, okul kitaplarına da girerek şiiri öğrencilere sevdirmiştir. Orhan Veli'nin şiirleri günümüzde her tarafıyla yeniliğini korumaktadır.