Erzurum Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekan Yardımcısı ve Ziraî Yapılar ve Sulama Ana Bilim Kolu öğretim üyesi Prof. Dr. Yasemin Kuşlu su tasarrufu konusunda yaptığı açıklamalara şöyle devam etti: "Kişi başına şayet durum elverişliyse günlük 200 litre su tüketimi olabilir lakin bu gelecekte torunumuzun ağzından lokmayı çalmak üzeredir. Dişlerinizi fırçalarken musluğu kapatıyorsanız bu torununuza bir lokma daha veriyorsunuz demektir. Tabiata ne kadar uygun davranır, kaynaklarını verimli kullanırsak o da bize o ölçüde âlâ davranır" dedi.
Türkiye'de yağış azlığı ve su kullanımındaki yanılgılar nedeniyle son yılların en kurak dönemi yaşanıyor. Yurt genelinde sonbahar ve kışın birinci aylarında kâfi yağışın alınamaması sonucu baraj ve göletlerdeki su sevilerinin düşmesi, kuraklık endişesine yol açtı. 'Kuraklıkla nasıl mücadele edilecek?' sorusuna da uzmanlardan yanıtlar gelmeye devam ediyor. Atatürk Üniversitesi'nden Prof. Dr. Yasemin Kuşlu, su kullanımında cimri olunması ve alternatif su kaynaklarının bulunması konusunda uyardı. Birleşmiş Milletler'den lokal idarelere kadar birçok yerde kuraklıkla ilgili hareket planlarının hazırlandığını söyleyen Kuşlu, "Kaynakların herkese yetmeyecek kadar az olmasına kıtlık, suyun az yahut şiddetli kıtlığına da kuraklık denir. Kuraklık dünyanın birçok yerinde ortak sorun halinde ve tahlil için çalışmalar yapılıyor. Kuraklıkla ile ilgili memleketler arası kontratlar yapılıyor lakin zincirin bir yerinde tıkanıklık oluyor ve kopmalar yaşanınca kuraklığı âlâ yönetemiyoruz" dedi.
'Kar yağdı, kuraklık bitmedi'
Sonbahar ve kış aylarında gereken yağış alınamadığını ve geç de olsa kar yağdığını belirten Prof. Dr. Kuşlu, bunun kâfi olmadığını vurgulayarak, şunları söyledi:
"Kar yağdı, kuraklık bitti mi? Hayır. Kuraklık maalesef bir gerçek. Geçtiğimiz yılların yağış dönemlerine bakarsak eğer kar yağması ile kuraklığın bitmediği sonucuna varabiliriz. Kuraklığın da kendi içerisinde cinsleri vardır. Bunların en kolayı meteorolojik kuraklıktır. Örneğin; İstanbul'da yaşanan durum bir meteorolojik kuraklıktı. Aşikâr devirlerdeki yağış ölçüsünü evvelki yıllarla karşılaştırırsanız o yıl yağış daha az ise meteorolojik kuraklıktan bahsedilir. Meteorolojik kuraklık ziraî üretime tesir ediyorsa yani bitkinin yetiştiği periyotta toprakta kâfi ölçüde su yoksa bu durumda ziraî kuraklık ismini alır. Örneğin; Erzurum'da şu anda her yer karla kaplı çok hoş kar yağışı beklediğimizden biraz geç oldu lakin yağdı. Bu yağan kar, bitki üretim periyoduna rastladı mı? Hayır, rastlamadı. Erzurum'da bitki üretim periyodu mayısta başlar eylül ayının ortalarına kadar sürer. Bu periyot içerisinde su kaynakları toprakta yeteri kadar bulunmuyorsa bu açığı bir halde karşılamak zorunda kalırız. Bahsettiğimiz kuraklık uzun yıllar boyunca bu seyirde devam ediyorsa 'hidrolojik kuraklık' ismini verdiğimiz çok şiddetli ve tehlikeli bir kuraklık haline dönüşüyor. Tarihe baktığınız vakit büyük göçler bu tip büyük, şiddetli kuraklık vakitlerinde ortaya çıkmış. Nasıl sonuçları var? Mesela bitkisel üretim az olduğu için ona bağlı olarak hayvansal üretim de az olur. Az olunca kâfi besin gıda sağlanamaması bizi bu istikametiyle dışarıya bağımlı yapar. Dışarıya bağımlı olursak ekonomik istikametten hassas ve kırılgan bir yapı oluşur. Tıpkı vakitte pak suya erişim, besin üretimi konusunda külfetler yaşanır."
'Alternatif yollar bulunmalı'
Kâfi yağış olmadığı durumlarda kesinlikle alternatif yolların bulunması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Kuşlu, yağış yoksa açığın kapatılması gerektiğini belirtti. Açığın sulama ile kapatılması gerektiğini kaydeden Kuşlu, "Peki sulama için ne gerekli? Su kaynağımızın olması gerekiyor. Geçmişten günümüze baktığınız vakit beşerler tabiat ile gayret içinde ve bu su açığını kapatmak için su toplama yapıları, barajlar ve depolama yapıları kurmuşlar. Bundan 1200-1300 yıl evvel Doğu Anadolu'da, İç Anadolu'da, Çorum tarafında tarihin birinci barajı yapılmış. Beşerler, suyun yıl içerisinde adil dağılmadığını fark edince suyu bir yerde toplayıp depolama gereksinimi duymuşlar. Van yöresinde Şamran Kanalı vardır ve Muradiye Ovası'na su taşıyan kanaldır. Urartular tarafından çok büyük emekle yapılmıştır. Urartulara 'Hidrolik Uygarlığı' denir. Baktığımız vakit tarihte daima var olan şey şudur; suyun olduğu vakitlerde olmayan vakitler için su kaynağı elde etmek. Yani suyu kanaatli kullanmak kadar yeni su kaynakları bulmak ve suyu depolamak da çok önemli" dedi.
'Sulama metotları değiştirilmeli'
Ziraî çalışmalarda sulama usullerinin değerine vurgu yaparak, iletim kayıplarının minimuma indirilmesi gerektiğini kaydeden Prof. Dr. Kuşlu, "Örneğin; tarlanın başına suyu taşımamız lazım. Taşırken, 'Su kanalı kırık mı? Sızdırma yapıyor mu? Pak mi?' üzere birçok soruyu cevaplamak gerekiyor. Bu iletim ve buharlaşma kayıplarını minimuma indirilmeli. Bu noktada açık kanal sisteminden ise mutlaka vazgeçilmeli. Yatırımcı kuruluşlar aslında 'kapalı kanal sistemi'ne geçmeyi planlıyor. Tarlanın başına suyu getirdikten sonra suyu bitkinin kök bölgesine ulaştırmanız gerekiyor. Bitkinin kök bölgesine suyu ulaştırabilmek için suyu karık sulama, salma sulama üzere çok fazla su harcayan bir sistemle kök bölgesine veriyorsanız bu durum su kullanım oranınızın çok yüksek olduğunu gösterir. Suyu çok daha ekonomik kullanan basınçlı sulama sistemleri, örneğin damla sulama, yer altı sızdırma yolu üzere suyu daha cimri kullanan formülleri seçmek gerekir. Cimri sulama prosedürlerini kullanmamız ve bunu yaparken de çiftçinin, üreticinin geçmişten gelen alışkanlıklarını gözetmek lazım. Bir anda kesip atması çok sıkıntı, bir yatırım gerektiriyor. Devlet tarafından desteklenmesi ve özendirilmesi gerekiyor. Bu çalışmalar kesinlikle yapılmalı. Baktığımız vakit dünyada ve ülkemizde tatlı su kaynaklarının yüzde 70'ten fazlasının ziraî çalışmalarda kullanıldığını görmekteyiz. Bunu minimuma çekmek zorundayız" diye konuştu.
'Su, dönüştürülerek kullanılmalı'
Türkiye'de bilhassa büyük kentlerde arıtma tesislerinin yaygınlaştığını kelamlarına ekleyen Kuşlu, "Suyu değiştirip, dönüştürerek kullanmak zorundayız. Örneğin; banyoda kullandığımız suyun tahlil ve analizlerinin yapılmasının akabinde toprak için ziyanlı bir içeriği yoksa ziraî çalışmalarda kullanmamız mümkün. Ülkemizde arıtma tesisleri bilhassa büyük kentte çoğunlukla kurulmuş durumda. Bu tesislerden çıkan su biraz daha iyileştirildikten sonra kullanılırsa alternatif bir su kaynağı elde etmiş olunur. Tatlı su kaynaklarını ise insan tüketimi, endüstriyel alanlarda kullanılmış oluruz" dedi.
'Doğaya ne kadar güzel davranırsak bize o kadar cömert olur'
Kuraklıkla baş etmenin en değerli yolunun farkındalık oluşturmak olduğunu söyleyen Prof. Dr. Kuşlu, su idaresinde alternatif kaynaklar bulmanın yanı sıra insanları da bu bahiste bilinçlendirmenin çok kıymetli olduğunu vurguladı. Ülke genelinde kış mevsimin yağışsız geçmesi üzerine yağan karın haberlerinin olumlu işlenmesinden şad olduğunu söyleyen Prof. Dr. Kuşlu, şunları kaydetti:
"Kuraklıkla savaşmak için farkındalık yaratmamız çok kıymetli. Buna örnek olarak son vakitlerde haberleri yayınlayan medya organlarından bahsedebilirim. Kuralıktan sıkça bahsettiğimiz bir yılın içindeyiz ve kar yağdığında hiçbir manşette 'kar esareti' üzere cümlelere yer verilmemişti. Bundan ben çok keyifli oldum. Kar, yağmurdan çok daha pahalı bir yağış cinsidir. Eridiğinde toprağa yol metot sızar, erozyona neden olmaz, toprağı örterek yalıtım sağlar. Yer altı su kaynaklarını besler ve bu kaynaklar bizim için stratejik kıymete sahiptir. Biz öğrenciyken hocalarımız bize 'Bir ülkenin gelişmişliği kişi başına düşen güç ve su tüketiminin fazlalığı ile aşikâr olur' demişti. Ben de şu an öğrencilerime, 'Bir ülkenin aklını, tükettiği kâfi güç ve su oranıyla ölçebilirsiniz' diyorum. Şayet durum elverişliyle kişi başına günlük 200 litre su tüketimi hesaplayabilirsiniz lakin bu gelecekte torunumuzun ağzından lokmayı çalmak üzeredir. Artık dişlerinizi fırçalarken musluğu kapatıyorsanız bu torununuza bir lokma daha veriyorsunuz demektir. Bu bakış açısıyla bakmamız lazım. Tabiata ne kadar yeterli davranır, kaynaklarını verimli kullanırsak o da bize âlâ davranır ve ziyadesiyle cömert olur aslında."
